İçindekiler
.
Yas Nedir
Yas, geri dönüşü olmayan kayba karşı verilen doğal bir tepkidir. Bu tepki, geride kalanın enerjisini, kayıp dışı yaşama aktardığında tamamlanır. Her ne kadar, araştırmacılar birbirine benzer süreç modelleri tanımlasa da yas sürecinde bireysel farklılıklar vardır. Bu farklılık biyopsikososyal faktörlerle belirlenir. Kişinin baş etme yetenekleri, kişilik yapısı, yaşam deneyimleri, sosyal destek sistemleri, kişilerarası ilişkileri, ölen kişinin bireyin hayatındaki yeri ve anlamı, yas sürecinin doğasını, gidişatını ve işlevselliğini belirler.
Yas sürecinde bireysel faktörler kadar kültürel faktörler de önemlidir. Eğer yas süreci başarıyla tamamlanırsa, yas tutan işine, sosyal rollerine geri döner ve yeni hedeflere yönelir. Patolojik yas süreci ise, bireyin biyopsikososyal fonksiyonlarını bozar.
Patolojik Yas
Kaybın ardından en az altı ay geçmesine rağmen bireyin sosyal ve mesleki yaşam alanlarındaki işlevselliğin giderek bozulması olarak tanımlanmıştır. Bireyin normal yas evrelerinin birinde takılıp kalması sonucunda yas sürecini tamamlayamaması ile gelişen patolojik tepkilerdir. Patolojik yas klinik pratikte farklı bulgu ve biçimlerde görülebilmektedir. Anormal yas, komplike yas, çözümlenmemiş yas, maskelenmiş yas, kronik yas, gecikmiş yas tarzında adlandırılabilmektedir.
Patolojik Yas, yas tutmanın artık ilerlemeden bir noktada kalıp sürekli yas tutma halini almasıdır. Uyuma yönelik ilerlemelerin yerine, stereotipik tekrarlamalar ve iyileşmenin duraklaması görülür. Kayıp sonrası oluşan acı derinleşerek yoğunlaşır. Kaybın ardından gelişen; yoğun suçluluk duyguları, yalnızlık, geçmişteki kayıpların işlenememesi ve önceki bedensel veya ruhsal sorunlar normal yas sürecini engelleyebilir.
Bu süreçte; normal yas tepkileri yerine beklenmedik, abartılmış, çok fazla uzamış tepkiler veya tepkisizlik gelişebilir. Belirtiler genellikle yadsıma ile ilgilidir ve bireyler kaybın gerçekliğini kabul etmekten kaçınmaktadır. Bazen belirtiler psikotik bir doğada da olabilir.
Patolojik Yas Ölçütleri
A Kriteri:
Kaybedilen kişiyle ilgili kalıcı ve kronikleşmiş yas tutma, özleme.
B Kriteri:
Ölümü kabullenememe, diğerlerine güvenememe, ölüme bağlı aşırı öfke ve acı, hayata devam etmede zorluk, duygusal boşluk yaşama ve diğerleri ile ilişki kurmada zorluk, kaybedilen kişi olmadan hayatın boş ve anlamsız olduğu düşüncesi, geleceğin karanlık olduğu düşüncesi ve tedirginlik.
C Kriteri:
Belirtilen semptomların kişinin işlevselliğini bozması.
D Kriteri:
Belirtilerin en az altı ay sürmesi.
Travmatik Yas
Sevilen birinin ani ve şiddet içeren bir biçimde ölümü sonucunda bu kaybı yaşayan bireylerde gelişen belirti ve tepkilerdir. Her kaybın arkasından gelişen yas normal ve doğal tepkidir. Ancak travmatik yasta ise kaybın beklenmedik ve şiddet içermesi bu doğal süreci etkiler. Buradaki travmatik etki bedensel ve ruhsal hastalıkların oluşması için bir risktir.
Travma ve kaybın eşzamanlı olarak yarattığı ikili etkiyle bireyin dünyayı algılama biçimi ve baş etme mekanizmaları ciddi oranda örselenir. Tüm bunların sonucunda bireyin yas tepkilerinin çözümlenme süreci uzar. Ayrıca travmatik kayıp yaşayan bireylerde, yaşadıkları travmaya bağlı olarak travma sonrası stres bozukluğu gelişebilir. Beklenmedik zamanda ve aniden gerçekleşen kayıpların yasını tutamama, ölümün yakın olduğuyla ilgili bir uyarı veya belirtinin olduğu durumlara göre daha güçtür.
Travmatik yasta birey kaybettiği kişiyle aşırı uğraşlar içindedir. Normal yastan farklı olarak travmatik yasta ayrılık kaygısı işlevselliği etkileyecek düzeyde tekrarlayıcı ve rahatsız edicidir. Bireyde oluşan tepkiler süreklilik özelliği taşır ve psiko-sosyal işlevsellik alanlarında önemli derecede bozulmalara yol açarlar.
Travmatik Yas Ölçütleri
A Kriteri:
Tanı için iki koşul da sağlanmalıdır.
- Kişinin bir yakınını ani, beklenmedik ve vahşet içeren şekilde ölümü,
- Kişinin yitirdiği kişi ile ilgili uğraşlar (arama, özleme, hasret çekme) içinde olması.
B Kriteri:
Travmatize olmanın yasa özgün belirtileri. Aşağıdaki belirtilerden en az dördünün olması gerekir.
- Geleceğe ilişkin anlamsızlık hissi,
- Duygusal tepkisizlik, kopukluk, donukluk hissi,
- Şok, taşlaşma hissi,
- Ölümü kabulde güçlük,
- Hayatın anlamsız ve boş olduğu hissi,
- Kaybedilen kişi olmadan da yaşamın anlamlı olabileceğini hayal edememe,
- Bir parçasının yok olduğu hissi,
- Dünyanın darmadağın olduğunu düşünme,
- Emniyette olamama, güvensizlik hissi,
- Ölen kişiye zarar verdiğine ilişkin gerçek olmayan düşünceler,
- Ölümle ilgili aşırı öfke, acı ve huzursuzluk hissidir.
C Kriteri:
Sayılan belirtilerin en az iki ay sürmesinin tanı koymak için gerekli olduğu görüşünde bir uzlaşma olmakla birlikte bu sürenin başlama zamanı konusu hala tartışmalıdır.
D Kriteri:
Sayılan belirtilerin psikososyal işlevlerde aksama yaratmasıdır.
Diğer Blog Yazılarımız:
- Tütün Kullanım Bozukluğu
- Sosyokültürel Madde Kullanımı: Shiva, Bhang’in Tanrısı
- Covid-19 Pandemi Döneminin Bireylerin Psikolojik Sağlamlıklarına Etkisi
- Ebeveynler İçin Rehber: Çocuklarda Sınırlar ve Kurallar
- Sınav Kaygısı ve Sınav Kaygısıyla Baş Etme Yolları
